Leven met Nietzsche. Worden wie je bent

Leven met Nietzsche. Worden wie je bent

Op de achterzijde van het onlangs verschenen ‘Leven met Nietzsche. Worden wie je bent’ lezen we dat auteur Jan Keij ‘met helderheid, diepgang en een vleugje ironie een systematische en integrale uitleg van Nietzsches gehele gedachtegoed biedt’. Paul van Tongeren las het boek dat een gewijzigde uitvoering is van ‘Nietzsche als opvoeder’ uit 2011 (Uitg. Klement) en plaatst in zijn bijdrage voor Nietzsche.nl een kritische noot bij het credo dat in menig levenskunst boek word aangehaald: ‘worden wie je bent’.

Tekst: Paul van Tongeren
Het nieuwe boek van Jan Keij is een herziene uitgave van zijn eerdere boek over Nietzsche (Nietzsche als opvoeder) uit 2011. Wat er in deze nieuwe editie veranderd is, wordt nergens geëxpliciteerd. Het eerdere boek wordt zelfs in de literatuurlijst van het nieuwe boek niet genoemd. Een vergelijking van de inhoudsopgaven suggereert dat de veranderingen minimaal zijn. Er is een hoofdstuk toegevoegd (‘Een sociale Nietzsche’), een ander hoofdstuk weggevallen (‘Nietzsche contra Nietzsche met Levinas’), maar dat hoofdstuk lijkt nu een paragraaf te zijn geworden in het voornoemde nieuwe hoofdstuk. 

Jan Keij: Leven met Nietzsche. Worden wie je bent

De meest opmerkelijke verandering is de ondertitel van het boek. Waar die eerder luidde ‘Hoe een mens wordt wat hij is’, staat er nu ‘Worden wie je bent’. Daarmee neemt Keij een omgekeerde route vergeleken met wat Nietzsche zelf doet. Die schreef in De vrolijke wetenschap (§ 270) weliswaar ‘Wat zegt je geweten? “Je moet diegene worden die je bent”’, maar daarin geven de aanhalingstekens duidelijk aan dat het in die gewetensplicht om een citaat gaat, inderdaad: van Pindaros. Nietzsche eigent zich dat citaat zelf toe in zijn Ecce homo, maar wijzigt het dan in ‘Hoe men wordt, wat men is’. Dat het ‘wie’ van Pindaros bij Nietzsche tot ‘wat’ wordt, is niet onbelangrijk. Het zet Nietzsches denken over zichzelf als een volstrekt uniek fatum, op afstand van of zelfs tegenover een filosofie die levenskunst wil bieden aan (post)moderne mensen. Een en ander wordt nog duidelijker in de nieuwe titel van het afsluitende hoofdstuk van het boek van Keij: in de nieuwe editie luidt die ‘Hoe je wordt wie je bent’, waar in de eerdere versie van het boek het hoofdstuk de titel had ‘Hoe een mens wordt wat hij is’. Maar in beide gevallen was de titel van de laatste paragraaf van het hoofdstuk dezelfde: ‘Word wie je bent: wenken en adviezen’. In die zin kan de nieuwe ondertitel die Jan Keij aan zijn boek gegeven heeft gezien worden als een eerlijker erkenning van de strekking ervan – maar daarmee signaleert het boek ook een zekere vervreemding van wat er in Nietzsches oeuvre gebeurt. Van die vervreemding getuigt ook de systematiserende behandeling van Nietzsches denken, waarmee Keij ‘alle onderwerpen in hun onderlinge samenhang laat zien’. Vermoedelijk heeft het ook hiermee te maken dat hij weinig aandacht heeft voor de ontwikkeling van Nietzsches denken en de verschillen tussen vroeg en laat werk en tussen gepubliceerde boeken en nagelaten aantekeningen. Hij wijst weliswaar op ‘inconsistenties’ in Nietzsches denken en noemt zijn kritiek op de systematici, maar dat neemt niet weg dat het als een samenhangend geheel gepresenteerd wordt waaraan ‘wenken en adviezen’ kunnen worden afgeleid. 

Deze kritische noot neemt niet weg (waarschijnlijk zelfs integendeel!) dat het boek een bewonderenswaardig heldere uiteenzetting biedt, dat het met uiteenzettingen over Kant en Schopenhauer terecht aandacht besteedt aan een paar belangrijke bronnen voor Nietzsche en dat grote thema’s uit zijn denken in aparte hoofdstukken aan de orde komen, waarbij bovendien de vele voorbeelden uit de literatuur de lezer in staat stellen om zich het vaak weerbarstige denken van Nietzsche toe te eigenen. De vraag blijft alleen of dit denken zo’n toeëigening toelaat…

Jan KEIJ, Leven met Nietzsche. Worden wie je bent. Ten Have 2024 (381 p.)


Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *


De verificatie periode van reCAPTCHA is verlopen. Laad de pagina opnieuw.