Nietzsche en Van Gogh op de aanstaande Nexus Conferentie
Het moet in het imaginaire en misschien wat kafkaëske ‘Rustoord voor Rusteloze Geesten’ een feest van herkenning zijn geweest tussen de literatuur minnende Vincent van Gogh en Friedrich Nietzsche, de denker die zijn hele leven de kunsten meer dan een warm hart toedroeg. In het boeiende essay van Rob Riemen dat hij schreef ter gelegenheid van de Nexus conferentie 2023 (dat weer ter ere van het vijftigjarig jubileum van het Van Gogh Museum) zou de ontmoeting tussen beide heren onherroepelijk tot een vriendschap hebben geleid. Van Gogh was immers niet voor niets gegrepen door het ‘Humain, trop humain’, beiden waren wars van psychologische bemoeienissen, beiden ook zoon van een dominee, beiden – eufemistisch gesteld – ‘onaangepaste’ zielen en zo zijn er nog meer overeenkomsten te melden.
Rob Riemen maakte er een fantastisch essay van dat je na het te hebben gelezen met het gevoel en de wens achterlaat ‘was het maar zo geweest’, of de verzuchting ‘konden we de geschiedenis nog maar eens terugdraaien’. Maar de fantasie en insteek zijn meer dan een manipulatie van de historie. Beide heren hebben elkaar niet gekend maar de gedachte is wel de opmaat naar de Nexus conferentie van 17 juni a.s. waar grote actuele filosofische thema’s op de agenda staan. Want is de verklaring van een dode (vermoorde) God niet steeds beter zichtbaar nu het nihilisme overal zijn sporen achterlaat en de machtshonger als in een steeds ronddraaiend rad zijn tanden in vele verschillende gezichten laat zien? En wat is de rol van kunst en wijsheid in tijden waarin geldzucht steeds vaker ruim baan krijgt? Riemen laat het bij monde van Nietzsche aan van Gogh weten: ‘wat goed en zuiver is zal door barbaren worden misbruikt.’

Het nihilisme krijgt in het essay een prominente plek. Het is de verzamelplaats van decadentie, verval, teloorgang van het onderwijs, barbarij, winstbejag en de voortdurende eenzijdige jacht op al wat ‘nuttig’ is. Ja, het is de keerzijde van de roep om ‘Bildung’ zoals ik zelf ook in meerdere blogbijdrages op deze website heb beschreven. Riemen laat het een groot thema zijn tussen Van Gogh en Nietzsche, en terecht! Want wat halen we allemaal ‘in huis’ nu we de leegte die de dode God heeft achtergelaten steeds moeilijker kunnen hanteren; een vacuüm dat ons terugwerpt op existentiële vragen over wie we ten diepste zijn. De zoektocht naar onszelf en de hunkering naar liefde en elkaar is ongemerkt een ‘verdienmodel’ geworden waarbij die nieuwe ‘religie’ Heilige Schriften kent die in marketing, consumentengedrag en netto rendement grossieren. Modellen die zich niet laten bijstaan door vertrouwen maar die een vaste plek krijgen in een gejuridiseerde samenleving. Riemen is er ook duidelijk over door de nieuwe afgoden (Amusement, Geld en Geweld) op te voeren in het gesprek tussen Nietzsche en Van Gogh. Maar zonder beide kunstenaars het geloof in een betere wereld op te laten geven en in een interessante dialoog de parallel tussen de krankzinnige, de kunstenaar en de evangelist te onderstrepen. Hoe mooi zijn de woorden van Van Gogh waarin hij zijn hoopgevende melancholie omarmt en de melancholie die tot wanhoop en verlamming leidt aan hem voorbij laat gaan.
Het gesprek tussen Nietzsche en Van Gogh is een appel aan de grote vragen die de ontwikkeling van de westerse wereld oproept; zal de ontwikkeling zoals Nietzsche deze voorzag volharden of blijven er andere mogelijkheden bestaan waarin Van Gogh bleef geloven?
Rob Riemen werpt met zijn essay licht op een groot onderwerp en heeft daarmee terecht de vooruitziende woorden van Nietzsche ook in de schijnwerper gezet. Een kleine biografische uitglijder (Nietzsche overleed in 1900, niet in 1901) zullen we hem dus niet kwalijk nemen. Zaterdag 17 juni praten de heren in een internationaal gezelschap verder…’Nietzsche and Van Gogh discuss the Future of Western Civilization’.
Het betreffende essay is te vinden op:
https://nexus-instituut.nl/essay/tomb-treasure-nietzsche-van-gogh.
Voor meer informatie: www.nexusinstituut.nl
Eén gedachte over “ Nietzsche en Van Gogh op de aanstaande Nexus Conferentie”