Een kleine tentoonstelling over een groot thema
Wat heeft Friedrich Nietzsche met het nationaalsocialisme te maken? Een groot thema dat al tot heel veel internationale studies heeft geleid. Ik schreef er al eens eerder een blog over (o.a.https://friedrichnietzsche.nl/nietzsche-blog/de-filosofen-en-het-nationaal-socialisme/).
In Weimar stellen ze de vraag opnieuw centraal in een kleine tentoonstelling. Specifieker komen vragen aan bod zoals hoe het was om je met Nietzsche bezig te houden tijdens het Nazi tijdperk? En waarom konden zowel fascisten als antifascisten tegelijkertijd enthousiast over hem zijn? Je zou er eindeloos veel woorden aan kunnen wijden, en dat is vanuit verschillende perspectieven in vele studies ook daadwerkelijk gebeurd. In de stad waar het Nietzsche-Archiv huist heeft men er dus nu een zogeheten kabinetstentoonstelling aan gewijd.
Nietzsche vond dat hij ‘te vroeg was gekomen’. Hij adviseerde vrije geesten om de machtigen op deze aarde te vermijden. Hij kwam echter wél op het geschikte moment voor de postume politieke interpretatie van zijn werk zoals we dat met onze naoorlogse ogen en oren hebben kunnen vaststellen. Al duurde ook die ontmaskering nog een hele poos.
Zijn denken werd al tijdens zijn geestelijke onmacht eind 19e eeuw ideologisch vervormd en geherinterpreteerd. Uiteindelijk vond hij diverse bewonderaars onder de nationaalsocialisten. Filosofen, schrijvers en ideologische journalisten die loyaal waren aan het regime waren net zo betrokken bij Nietzsches antidemocratische politisering als zijn zus Elisabeth Förster-Nietzsche, de oprichter van het Nietzsche-Archiv. Nietzsche’s concept van de ‘Übermensch’ vond zijn weg naar de politieke praktijk van de door henzelf als zodanig getypeerde ‘Übermenschen’. De Europese denker Nietzsche werd daarmee een Duitse profeet die de hele Nazi beweging een intellectueel imago moest geven. Nietzsche, de tegenstander van het antisemitisme werd door toedoen van lezers en een leger epigonen een pionier van een rassentheorie; de criticus van het nationalisme werd een ‘voorbode van de Duitse grootheid’. Tegelijkertijd werd er ook kritiek geuit op misbruik, bijvoorbeeld door de Joodse kosmopoliet Oscar Levy of de existentialistische filosoof Karl Jaspers.

De presentatie in Weimar is samengesteld door de in Dresden wonende historicus Justus Ulbricht. Hij heeft aandacht geschonken aan de tegenstrijdige adaptaties van Nietzsche in de tijd van het nationaalsocialisme en werpt ook de vraag op: wat is Nietzsches eigen en postume verantwoordelijkheid voor deze fatale breuk in de geschiedenis?
Sabine Walter, Prof. Dr. Helmut Heit en Dr. Justus Ulbricht, alle drie eveneens betrokken bij voorgaande Nietzsche tentoonstellingen, geven in een korte filmfragment toelichting op het centraal gestelde thema en de tentoonstelling. Maar zij gaan ook kort in op de aantrekkingskracht van Nietzsches radicale denken, een kracht die nog steeds als een magneet werkt op politieke interpretaties die met regelmaat te denken geven.
De tentoonstelling in het mooie Weimar is tot 1 november van dit jaar te bezoeken. De link voor het korte filmfragment:
https://www.klassik-stiftung.de/ihr-besuch/ausstellung/nietzsche-im-nationalsozialismus/?mtm_campaign=Newsletter&mtm_kwd=Nietzsche-im_NS_Video